چاپ دستی نقشه‌های خلیج فارس با دستگاهی از دل تاریخ

به گزارش روابط عمومی شرکت چاپ و نشر بانک ملی ایران،شرکت چاپ و نشر بانک ملی ایران در نمایشگاه کتاب امسال، با یک ماشین چاپ ملخی ۷۵ ساله، توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب کرده است. این دستگاه قدیمی، نقشه‌های خلیج فارس را به صورت دستی چاپ می‌کند و فرصتی برای آشنایی با تاریخ صنعت چاپ ایران فراهم می‌آورد.

وارد نمایشگاه کتاب که می‌شویم، اولین چیزی که توجهمان را جلب می‌کند، ماشین قدیمی چاپ است که در غرفه «شرکت چاپ و نشر بانک ملی ایران» قرار گرفته و چندنفری دورش جمع شده‌اند. با وجودی که در سالن هیاهویی برپاست ولی صدای دستگاه چاپ، آن‌قدر بلند است که به‌وضوح شنیده می‌شود.

اپراتوری کنار دستگاه ایستاده و برگه‌های روغنی را با نقشه‌ای رنگی از زیر چاپ بر می‌دارد و به مردمی که ایستاده‌اند تقدیم می‌کند. وقتی کنجکاوتر می‌شویم که می‌بینیم برگه‌ها مزین به نقشه خلیج‌فارس هستند. سر صحبت را با اپراتور بازمی‌کنیم. «شاهرخ شیبانی» بیش از سه دهه از عمر خود را پای ماشینی گذرانده که قدمتش به ۷۵ سال پیش برمی‌گردد؛ نخستین ماشین چاپ برقی که پا به عرصه صنعت چاپ ایران گذاشت.

شیبانی به این ماشین ملخی اشاره می‌کند و می‌گوید: از سال ۱۳۶۸ با همین دستگاه کار کرده‌ام. با اینکه مدل‌های جدیدتر هم آمده‌اند، اما هنوز هم در بعضی چاپخانه‌ها با همین ماشین‌کار می‌کنند.

او با اشاره به تاریخچه این دستگاه می‌افزاید: تولید این ماشین به سال ۱۸۵۰ در آلمان برمی‌گردد و آخرین نمونه‌های آن در دهه ۱۳۴۰ شمسی (حدود ۱۹۶۰ میلادی) وارد ایران شد. جالب است بدانید که این اولین ماشین چاپ برقی بود که بانک ملی آن را به ایران آورد.

ماشین ملخی، یک دستگاه چاپ مسطح است که با حروف‌چینی و کلیشه کار می‌کند و قابلیت چاپ تک‌رنگ را دارد. آقای شیبانی می‌گوید: با این ماشین اسکناس چاپ نشده، این دستگاه بیشتر برای چاپ روزنامه، فرم‌های معمولی، فیش‌ها و فاکتورهای بانکی مورداستفاده قرار می‌گرفت.

او در ادامه به ماشین‌های جدیدتر اشاره می‌کند: بعدها ماشین‌های رولند با قابلیت چاپ هشت رنگ هم‌زمان وارد ایران شدند که برای چاپ پول و کارهای رنگی مناسب‌تر بودند.

شیبانی با اشاره به اینکه ایران حدود ۳۰ سال است که به خودکفایی در زمینه چاپ اسکناس رسیده، توضیح می‌دهد: این ماشین ۷۵ سال پیش برای چاپ کلیشه و فرم‌های معمولی به ایران آمد. در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ شمسی (حدود ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ میلادی) ماشین‌های جدیدتر به چاپخانه بانک ملی راه پیدا کردند. تا پیش از ۳۰ سال قبل، حتی چاپ ماشین روزنامه حروف‌چینی می‌شد، اما بعد از آن ماشین‌های افست با قابلیت چاپ چندرنگ هم‌زمان با آب و الکل و با چندرنگ جایگزین شدند.

 

شیبانی با نشان‌دادن بخش‌های مختلف ماشین ملخی، از روزگاری می‌گوید که حروف در این دستگاه چیده می‌شد و برای چاپ هر طرحی، حتی یک خط نستعلیق، باید کلیشه تهیه می‌شد؛ کاری پرزحمت و زمان‌بر. او به فاصله‌هایی که بین حروف وجود دارد اشاره می‌کند و می‌گوید: این فاصله‌ها برای جلوگیری از چسبیدن حروف به یکدیگر است. ما حروف مختلفی داشتیم، از ریزترین فونت‌ها تا بزرگ‌ترین آن‌ها.

شیبانی از کتاب‌هایی که در چاپخانه بانک ملی منتشر می‌شود می‌گوید: کتاب‌های شاهنامه و قرآن و دیگر آثار ارزشمند هم با ماشین‌های جدیدتر چاپ می‌شوند که امکان آوردنشان به اینجا نیست.

شیبانی به تفاوت ماشین ملخی با دستگاه‌های مدرن اشاره می‌کند و می‌افزاید: این ماشین خودش باد و مکش تولید می‌کند، درحالی‌که برای جابه‌جایی ماشین‌های جدیدتر به یک اتاق جداگانه با کمپرسور باد و مکش نیاز است. به همین دلیل ما این ماشین قدیمی را اینجا نگه داشته‌ایم تا مردم با آن آشنا شوند.

او با باز کردن محفظه مرکب ماشین، رنگ سرمه‌ای آن را نشان می‌دهد و می‌گوید: قبلاً مرکب این ماشین قرمز بود. این نشان می‌دهد که چه مدت طولانی از عمر این دستگاه می‌گذرد.

دیدار با شاهرخ شیبانی و آشنایی با ماشین چاپ ملخی، سفری کوتاه اما جذاب به تاریخ صنعت چاپ ایران بود. داستانی از تلاش، نوآوری و گذر زمان که در لابه‌لای چرخ‌دنده‌ها و بوی مرکب این ماشین قدیمی نهفته است./فارس